Dziecko rodzi się z głowie czyli o psychologicznych aspektach leczenia niepłodności

Zapraszam do lektury rozmowy poświęconej psychologicznym aspektom płodności, opublikowanej w dniach 15 i 18 listopada 2017 na łamach Głosu Pomorza Zachodniego. 

Red. Anna Folkman: Jaki odsetek par ma problem z posiadaniem potomstwa właściwie tylko ze względów psychologicznych?

Dzietność Polaków czy może nawet szerzej - Europejczyków drastycznie spada już od lat 80. Według badań Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, już co piąta para w Polsce ma trudności z poczęciem dziecka. Liczby są porażające. Aż 186 milionów par na świecie leczy sie z powodu niepłodności, 25 milionów w Unii Europejskiej. Niewątpliwie czynniki biologiczne, społeczne i środowiskowe grają tu największą rolę. Problemy kobiet z jajeczkowaniem i funkcjonowaniem układu hormonalnego, mężczyzn – z jakością nasienia itp. mają największy wpływ na tak szeroką skalę tego zjawiska.  Wśród przyczyn psychologicznych trudności prokreacyjnych najczęściej wymienia się straty ciąż czy problemy z ich utrzymaniem, hiperprolaktynemię i niepłodność idiopatyczną.

Dr Agata Giza-Zwierzchowska : Jak nasze psychiczne nastawienie wpływa na organizm, na płodność? 

Dziecko najpierw „rodzi się” w głowie. Jest nieświadomym pragnieniem zanim stanie się  przysłowiową „zaplanowaną ciążą” .

Ciało i psychika stanowią jedność. Są jak naczynia połączone. Możemy powiedzieć, że każdy problem tyczący się ciała także – wcześniej czy później zaczyna wpływać na psychikę. W przypadku niepłodności wpływ ten jest dwukierunkowy.

AF:Jak wygląda ten wpływ?

AGZ: Większość par borykających się z niepłodnością ze ściśle medycznych powodów potrzebuje także wsparcia psychologicznego. Bezowocne starania potrafią bowiem spowodować u nich obniżenie nastroju, niedostatek satysfakcji z życia seksualnego czy trudności w samorealizacji. Znam pary które o potomstwo starają się nawet 10 lat. To jest długa i wyczerpująca droga.  Jest także druga grupa par u której wykluczono powody medyczne niepowodzeń prokreacyjnych. U tych osób prawdopodobne jest psychogenne podłoże zaburzeń płodności czyli bariery psychiczne.

AF: Co najczęściej jest tą psychiczną barierą?

AGZ: Barier może być wiele. Po pierwsze seksualność to jak wiemy ogród wielu doświadczeń. Seksualność i związana z nią płodność człowieka nie jest wyłącznie mechaniką. To sfera gdzie biologia ściśle przeplata się z psychiką i naszymi wczesnymi doświadczeniami, których nie jesteśmy nawet specjalnie świadomi. Seksualność i płodność jest zakorzeniona w nieświadomości człowieka i w doświadczeniach, których nie pamiętamy. Dlatego też poprzez poznanie tego ukrytego obszaru swojej psychiki można ją uleczyć. Obszar płodności dotyczy bowiem miłości – pierwszego dotyku, pierwszych relacji, bliskości i jej dalszego przebiegu, bardzo wczesnych doświadczeń i niekiedy powstałych na ich bazie kompleksów.

Po drugie macierzyństwo jako doświadczenie do którego mamy nie tylko indywidualny ale też i generacyjny stosunek.  Każdy jest reprezentantem własnej rodziny i kultury. Dlatego też tym bardziej warto się przyjrzeć jaki jest stosunek mój i jaki był moich przodków do macierzyństwa czy ojcostwa. Jakie są doświadczenia matek, babć czy dalszych przodków w tym obszarze?  Jaki jest ukryty rodzinny przekaz? Z punktu widzenia psychologii aspekt ten może mieć istotne znaczenie. Czy macierzyństwo to radość i wartość czy poświecenie i cierpienie? Świadome deklaracje mogą wydawać się klarowne, jednak stojące za nimi nieświadome obawy bywają kluczowe w otwarciu się kobiety na macierzyństwo.  Dlatego też kobiety w ramach psychoterapii przyglądają się zarówno swoim jawnym, jak i ukrytym motywacjom drzemiącym w tym obszarze.

AF: Kogo częściej i dlaczego ta bariera dotyczy? (kobiety, mężczyzny)

AGZ: To zależy od przyczyn niepłodności. Są czynniki psychogenne, które dotyczą wyłącznie kobiet, jak i takie które demokratycznie, są powodem zaburzeń niepłodności u obydwu płci. Dla przykładu możemy odnieść się do badań nad stresem. Pochodzimy od zwierząt a te - jak wiemy - nie rozmnażają się w stresie.  Podobnie jest z ludźmi. Coraz więcej Polaków ma trudności z płodnością z powodu chronicznego stresu. Kobiety cierpią z tego powodu na hiperprolaktynemię, która poważnie komplikuje lub całkowicie uniemożliwia jajeczkowanie. Podobna dolegliwość i kilka innych także stresopochodnych dotyka również mężczyzn. Uzdrawiającym w ich przypadku będzie wiec zajęcie się problematyką stresu w ich życiu oraz strategiami radzeniem sobie z nim. Niestety to problem złożony. Obejmujący nie tylko to ile pracujemy i jak odpoczywamy, ale także jak myślimy o sobie i o świecie. Niekiedy w ramach spotkań z psychologiem pacjenci zajmują się tymi cechami, które do tej pory profitowały w ich życiu czyli np. perfekcjonizmem który w zawodowym życiu bywa skarbem a w prokreacji czy macierzyństwie juz niekoniecznie.

AF: Perfekcjonizm to zmora dzisiejszych czasów. Czy także może się przekładać ma trudności z zajściem w ciążę?

AGZ: Tak może. Znowu nie u wszystkich, ale u niektórych kobiet ciało zaczyna się buntować, kiedy kobieta traktuje ciążę jako kolejne zadanie z listy celów, które chciałaby zrealizować.  Głowa i ciało mogą wtedy mieć sprzeczne interesy.

AF: A czy własne tzw. "trudne" dzieciństwo może przekładać się na problemy z zajściem w ciążę?

AGZ: Własny stosunek do tak zwanego "wewnętrznego dziecka" ma często znaczenie w prokreacji. Psychoterapeuci często mówią, że w psychoterapii odbywa się proces uzdrawiania wewnętrznego dziecka czyli takiej części w nas która jest emocjonalna i podatna na zranienia. Możemy zaryzykować stwierdzenie, że jeśli kobieta uzdrowi relację ze swoim wewnętrznym dzieckiem wówczas także będzie mogła zbudować relację ze swoim rzeczywistym dzieckiem. Będzie miała zgodę w sobie na jego pojawienie się i będzie czerpała więcej satysfakcji z macierzyństwa. 

AF: Skąd badania nad wpływem psychiki na płodność? To duży problem na świecie? 

AGZ: Zainteresowania naukowców wpływem psychiki na płodność są już ponad 100 letnie.  Od lat 70 ubiegłego stulecia są prowadzone badania naukowe dotyczące wsparcia psychologicznego i psychoterapii dla par starających się o dziecko. Obecnie wiele ośrodków na świecie prowadzi równolegle z leczeniem medycznym także wsparcie psychoterapeutyczne dla par.  Jest to prowadzone w ramach jednej placówki lub przy współpracy z ośrodkiem psychoterapeutycznym specjalizującym się w psychoterapii zaburzeń psychosomatycznych. Prowadzone są tez badania nad skutecznością tego typu leczenia.

AF: Jakie są ich wyniki?

AGZ: Przykładowo w 1999 roku zostały opublikowane badania prowadzone przez zespół pod kierownictwem Prof. Irmeli Floriny  w Niemczech. Wyniki dokumentują pracę terapeutyczną par z niepłodnością idiopatyczną, które uczestniczyły w 6-cio miesięcznym programie intensywnej psychoterapii. Dla porównania, badano także 2 inne grupy par, które nie były poddawane oddziaływaniom psychologicznym. Wnioski uwidoczniły, że w grupie par u których zostało zastosowane leczenie psychoterapeutyczne uzyskano więcej ciąż aniżeli w grupach pozbawionych tego typu oddziaływania.

AF: Co może świadczyć o tym, że to właśnie psychologiczne aspekty mają znaczenie w problemach z poczęciem dziecka? Jakie są sygnały? Jakie nasze zachowania mogą niepokoić? 

AGZ: Podstawę stanowi diagnoza lekarska. Najpierw poszukujemy przyczyn medycznych niepowodzeń. Po ich zdecydowanym wykluczeniu możemy szukać przyczyn psychologicznych. Zazwyczaj działania medyczne i psychologiczne są prowadzone równolegle. Pary są poddawane zabiegom medycznym i równocześnie pracują nad problemem z psychoterapeutą.

AF: Bardzo często słyszy się, że pary mocno starające się o dziecko osiągają cel dopiero kiedy "odpuszczą" . To częste przypadki? Słyszała Pani o takich? 

AGZ: To bardzo częsty efekt w przypadku par starających się ponad 2 lata o potomstwo. Wokół starań o dziecko narasta coraz więcej napięcia. To tez rodzaj stresu, który nie służy parze bez względu na przyczynę ich trudności. Faktycznie stąd wiele dzieci jest poczętych na urlopach lub po tym jak para wycofała się ze starań całkowicie i zdecydowała się na adopcję dziecka.

AF: Co zatem radzi się parom, u których zdiagnozuje się aspekt psychologiczny utrudniający posiadanie dziecka? 

AGZ: Pary takie mogą skorzystać z psychoterapii, zazwyczaj w formie indywidualnych spotkań. 

AF: Jak wiele takich par jest u nas (w mieście, regionie), które poddają się terapii z tego powodu? 

AGZ: Do gabinetów psychoterapeutycznych przychodzą głównie kobiety, mężczyźni pojawiają się rzadziej. Wyniki badań naukowych także potwierdzają tę prawidłowość: mężczyźni lepiej radzą sobie z niepłodnością. Mają większą łatwość w przewartościowaniu swoich życiowych celów. U kobiet często pojawia się zwątpienie i obniżenie nastroju w związku z niepowodzeniami. Bardzo często ze wsparcia psychoterapeutycznego korzystają także osoby, które mają za sobą straty ciąż. Bywa, że obawy związane z przeżyciem kolejnej tego typu straty często blokują psychikę, która broni się przed bólem i nie dopuszcza do kolejnej ciąży. Wtedy mamy do czynienia z "nieprzeżytą załobą", bólem po stracie który został stłumiony. 

AF: Czy ten problem będzie narastał? Dlaczego?

AGZ: Prognozy demograficzne są mało optymistyczne. Czynniki które zakłócają prokreację takie jak m.in. zanieczyszczenie środowiska także jak wiemy narastają.  Jest jednak w tym wszystkim wiele nadziei. Z punktu widzenia psychologii prokreacyjnej macierzyństwo stało się dużo większą wartością, rolą bardziej docenianą. Dla wielu osób to skarb. To ważne i pozytywne.